Η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού

Η Υψωση του Τιμίου Σταυρού

  Η Ύψωσις του Τιμίου Σταυρού είναι μία σταθερή θρησκευτική εορτή που έχει καθοριστεί να γιορτάζεται στις 14 Σεπτεμβρίου από την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία.

  Η Ύψωσις του Τιμίου Σταυρού τιμάται και από την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία και από την Καθολική Εκκλησία.

  Η γιορτή της ύψωσης του Τιμίου Σταυρού είναι αρχαιότατη και μια από τις Δεσποτικές γιορτές, τις γιορτές δηλαδή τις αφιερωμένες στο Δεσπότη Χριστό.

  Η γιορτή συνδέεται με μεγάλα ιστορικά γεγονότα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

  Το 326 μ.Χ. η Αγία Ελένη πήγε στην Ιερουσαλήμ για να προσκυνήσει τους Αγίους Τόπους και να ευχαριστήσει το Θεό για τους θριάμβους του γιου της Μεγάλου Κωνσταντίνου.

  Ο Θείος ζήλος όμως, έκανε την Άγια Ελένη να αρχίσει έρευνες για την ανεύρεση του Τιμίου Σταυρού.

  Επάνω στο Γολγοθά υπήρχε ειδωλολατρικός ναός της θεάς Αφροδίτης, τον οποίο γκρέμισε και άρχισε τις ανασκαφές. Σε κάποιο σημείο, βρέθηκαν τρεις σταυροί.

  Η συγκίνηση υπήρξε μεγάλη, αλλά ποιος από τους τρεις ήταν του Κυρίου;

  Τότε ο επίσκοπος Ιεροσολύμων Μακάριος με αρκετούς Ιερείς, αφού έκανε δέηση, άγγιξε στους σταυρούς το σώμα μιας ευσεβέστατης κυρίας που είχε πεθάνει.

  Όταν ήλθε η σειρά και άγγιξε τον τρίτο σταυρό, που ήταν πραγματικά του Κυρίου, η γυναίκα αμέσως αναστήθηκε.

  Η είδηση διαδόθηκε σαν αστραπή σε όλα τα μέρη της Ιερουσαλήμ. Πλήθη πιστών άρχισαν να συρρέουν για να αγγίξουν το τίμιο ξύλο.

  Επειδή, όμως, συνέβησαν πολλά δυστυχήματα από το συνωστισμό, ύψωσαν τον Τίμιο Σταυρό μέσα στο ναό σε μέρος υψηλό, για να μπορέσουν να τον δουν και να τον προσκυνήσουν όλοι.

        Ύστερα από 280 περίπου χρόνια, το 614, οι Πέρσες κυρίευσαν τα Ιεροσόλυμα, έκαναν μεγάλες καταστροφές, πήραν αιχμάλωτο τον Πατριάρχη Ζαχαρία και μαζί τη μεγάλη ασημένια λειψανοθήκη, στην οποία η Aγία Ελένη είχε φυλάξει τον τίμιο Σταυρό.

  Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος, ύστερα από 14 χρόνια, έκανε εκστρατεία, έφτασε νικητής ως την πρωτεύουσα της Περσίας, ελευθέρωσε τους αιχμαλώτους χριστιανούς, πήρε τον τίμιο Σταυρό και τον Πατριάρχη Ζαχαρία και γύρισε στην Κωνσταντινούπολη.

  Από εκεί κατέβηκε στα Ιεροσόλυμα, έβγαλε το βασιλικό στέμμα και ανυπόδητος, σηκώνοντας το κιβώτιο με το τίμιο ξύλο το έφερε στο Γολγοθά.

  Στις 14 Σεπτεμβρίου και στο ναό της Αναστάσεως, ο Πατριάρχης Ζαχαρίας ύψωσε στον άμβωνα τον Σταυρό κι ο λαός έψαλλε "Σώσον, Κύριε, τον λαόν σον"…

  Αυτή, λοιπόν, την ύψωση καθιέρωσαν οι Άγιοι Πατέρες, να γιορτάζουμε στις 14 Σεπτεμβρίου, για να μπορέσουμε κι εμείς να υψώσουμε μέσα στις ψυχές μας το Σταυρό του Κυρίου μας.

Γιατί νηστεύουμε ακόμη και το λάδι

  Για την Ανάμνηση λοιπόν της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού νηστεύουμε στις 14 Σεπτεμβρίου, επειδή ο Σταυρός είναι Ανάμνηση του Πάθους του Χριστού. Διότι όπως ο κάθε άνθρωπος που κάνει την ανακομιδή (εκταφή) των λειψάνων ενός συγγενή του (για παράδειγμα του πατέρα του, της μητέρας του και άλλων), λυπάται ενθυμούμενος το πρόσωπο αυτό, έτσι και εμείς οι Χριστιανοί βλέποντες τον Σταυρό και αναλογιζόμενοι ότι ο Χριστός Σταυρώθηκε για εμάς τους αμαρτωλούς και ως Άνθρωπος Έπαθε, ταπεινωνόμαστε και δείχνουμε Συντριβή καρδιάς νηστεύοντες.

  Οι μεν Άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας μας, επισημαίνουν ότι "η Εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού είναι Ισότιμη με την Μεγάλη Παρασκευή", αφού και τις δύο αυτές Ημέρες τιμούμε εξίσου τα Πάθη και την Σταύρωση του Κυρίου.

  Η Νηστεία κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο, "δεν γίνεται για το Πάσχα, ούτε για τον Σταυρό, αλλά για τις αμαρτίες μας… επειδή το Πάσχα δεν είναι υπόθεση Νηστείας και πένθους, αλλά ευφροσύνης και χαράς. Για τον λόγο αυτό δεν πρέπει να λέμε ότι πενθούμε για τον Σταυρό. Ούτε για εκείνον πενθούμε. Αλλά για τα δικά μας αμαρτήματα". Επίσης νηστεύουμε για να μιμηθούμε τον Κύριο, ο Οποίος ενήστευσε για σαράντα ημερόνυχτα επάνω στο Σαραντάριον Όρος. 

Έθιμα & παραδόσεις

  Βασιλικός: Στην Ύψωση του Τιμίου Σταυρού συνηθίζεται να μοιράζεται στις εκκλησίες βασιλικός ο οποίος δίνεται γιατί όταν η Αγία Ελένη επιθεωρούσε τα κτήματα και τα χωράφια της περιοχής, οδηγήθηκε τυχαία σε ένα αρωματικό φυτό το οποίο όταν το μύρισε αισθάνθηκε ότι εκεί κάτω βρισκόταν ο Τίμιος Σταυρός και έβαλε τους εργάτες να σκάψουν. Σκάβοντας τελικά βρήκαν τον Σταυρό του Θεανθρώπου. Έτσι και η Αγία Ελένη ονόμασε το φυτό βασιλικό. Τον βασιλικό που μοιράζει η εκκλησία στους πιστούς τον παίρνουν οι γυναίκες και τον σταυρώνουν στο προζύμι που έφτιαχναν και ύστερα τον έβαζαν σε ένα ποτήρι με νερό ελπίζοντας ότι θα έβγαζε ρίζες και έτσι θα τον φύτευαν ξανά.

  Αγιασμός: Τον αγιασμό τον έδινε η εκκλησία στους πιστούς για να αγιάσουν το σπίτι τους και για να φτιάξουν το προζύμι της χρονιάς το οποίο ήταν γλυκό και δεν μούχλιαζε.

  Την ημέρα του της Ύψωσης του Τίμιου Σταυρού οι ναυτικοί συνήθιζαν να δένουν τα καράβια τους και να μην ταξιδεύουν επειδή υπήρχε μια παροιμία που έλεγε "Του Σταυρού, σταύρωνε και δένε".

  Οι αγρότες έφερναν ένα μείγμα από τα δημητριακά που θα έσπερναν μέσα στην εκκλησία για να δεχτούν την ευλογία του πρεσβυτέρου "Βλαστήσαι την γην, και δούναι σπέρμα το σπείροντι, και άρτον εις βρώσιν".

 

Κοντάκιον. Ἦχος δ΄. Αὐτόμελον.

Ὁ ὑψωθεὶς ἐν τῷ Σταυρῷ ἑκουσίως, τῇ ἐπωνύμῳ Σου καινῇ πολιτείᾳ, τοὺς οἰκτιρμούς Σου δώρησαι, Χριστὲ ὁ Θεός. Εὔφρανον ἐν τῇ δυνάμει Σου, τοὺς πιστοὺς βασιλεῖς ἡμῶν, νίκας χορηγῶν αὐτοῖς, κατὰ τῶν πολεμίων· τὴν συμμαχίαν ἔχοιεν τὴν Σήν, ὅπλον εἰρήνης ἀήττητον τρόπαιον.

 

Ὁ Οἶκος.

Ὁ μετὰ τρίτον οὐρανὸν ἀρθεὶς ἐν Παραδείσῳ καὶ ῥήματα τὰ ἄρρητα καὶ θεῖα, ἃ οὐκ ἐξὸν γλώσσαις λαλεῖν, τὶ τοῖς Γαλάταις γράφει, ὡς ἐρασταὶ τῶν Γραφῶν, ἀνέγνωτε καὶ ἔγνωτε. Ἐμοί, φησί, καυχᾶσθαι μὴ γένοιτο, πλὴν εἰ μὴ ἐν μόνῳ τῷ Σταυρῷ τῷ τοῦ Κυρίου, ἐν ᾧ παθών, ἔκτεινε τὰ πάθη. Αὐτὸν οὖν καὶ ἡμεῖς βεβαίως κρατῶμεν τοῦ Κυρίου τὸν Σταυρὸν καύχημα πάντες· ἔστι γὰρ σωτήριον ἡμῖν τοῦτο τὸ ξύλον, ὅπλον εἰρήνης ἀήττητον τρόπαιον.

 

Συναξάριον.

Τῇ ΙΔ΄ τοῦ αὐτοῦ μηνός, ἡ παγκόσμιος Ὕψωσις τοῦ Τιμίου καὶ Ζωοποιοῦ Σταυροῦ.

 

Στίχοι.
Τὰς ἐν λάρυγγι Σῶτερ ὑψώσεις φέρει,
Ὑψούμενον βλέπουσα τὸν Σταυρὸν κτίσις.
Ὑψώθη δεκάτῃ, Σταυροῦ ξύλον, ἠδὲ τετάρτῃ.
Ταῖς τῶν Ἁγίων ἁγίαις πρεσβείαις, Χριστέ ὁ Θεός, ἐλέησον καί σῶσον ἡμᾶς. Ἀμήν.

 

Ακολουθία της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού

  Εἰς τό· «Δόξα Πατρί» τοῦ· «῞Αγιος ὁ Θεός» τῆς Δοξολογίας ὁ ῾Ιερεύς λαμβάνει τό θυμιατὸν καί θυμιᾷ ἐννεάκις τὸν ἐπὶ τῆς ῾Αγίας Τραπέζης εὑρισκόμενον ηὐτρεπισμένον διὰ βασιλικοῦ Τίμιον Σταυρὸν καί ποιεῖ τρεῖς μετανοίας. Μετὰ τό· «Καί νῦν» τοῦ· «῞Αγιος ὁ Θεός» τῆς Δοξολογίας οἱ Χοροὶ συγκεντρούμενοι πρὸ τῆς Βορείου Πύλης τοῦ ῾Ιεροῦ Βήματος ψάλλουσιν τὸ ᾀσματικόν· «῞Αγιος ὁ Θεός» καὶ ἄρχεται ἡ περιφορὰ τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, προπορευομένων τῶν Λαμπαδούχων μετὰ ἑξαπτερύγων-πλὴν τοῦ Σταυροῦ- καὶ τῶν ῾Ιεροψαλτῶν. ῾Ο ῾Ιερεὺς αἴρει ἐπὶ τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ τὸν δίσκον μετὰ τοῦ Τιμίου Σταυροῦ.

  ῾Η πομπή, ὅταν φθάσῃ εἰς τὸ μέσον τοῦ Σολέα, περιφέρεται τρὶς πέριξ τοῦ τρισκελίου. ᾽Ακολούθως ὁ ῾Ιερεὺς κρατῶν εἰς τὰς χεῖρας τὸν δίσκον ἐκφωνεῖ τό· «Σοφία· ᾽Ορθοί» καί ἐν συνεχείᾳ τίθησι τόν δίσκον ἐπί τοῦ τρισκελίου καί λαβών τό θυμιατὸν καί θυμιῶν κυκλοτερῶς τοῦ τρισκελίου τόν Τίμιον Σταυρόν ψάλλει τό· «Σῶσον, Κύριε, τόν λαόν σου…», ὅπερ ἐπαναλαμβάνουσιν οἱ δύο Χοροί.

  Λαβὼν ἐν συνεχείᾳ ἀπὸ τὸν δίσκον τὸν Τίμιον Σταυρὸν μετὰ κλάδων βασιλικοῦ, κρατεῖ αὐτὸν ὑψηλὰ καί ἐκφωνεῖ· «᾽Ελέησον ἡμᾶς, ὁ Θεός, κατὰ τὸ μέγα ἔλεός σου…». Οἱ Χοροί ψάλλουσι μ´ (40) φορὰς τό «Κύριε, ἐλέησον». ῾Ο Διάκονος ἤ ἄλλος τις, ῥαντίζει μὲ κανίον τὸν ὑπὸ τοῦ ῾Ιερέως κρατούμενον τίμιον Σταυρὸν καὶ βασιλικὸν καί κλίνει μέχρι τοῦ ἐδάφους καὶ κατ’ ὀλίγον ἀνίσταται. ᾽Ελθὼν πρὸς τὰ δεξιὰ τοῦ τρισκελίου, βλέπων πρὸς βοῤῥᾶν ἐκφωνεῖ· «῎Ετι δεόμεθα ὑπέρ τῶν εὐσεβῶν καὶ ᾽Ορθοδόξων Χριστιανῶν» καὶ ποιεῖ τὴν β´ ῞Υψωσιν. ᾽Ελθὼν εἰς τὴν ἀνατολικὴν πλευρὰν καὶ βλέπων πρός δυσμάς ἐκφωνεῖ· «῎Ετι δεόμεθα ὑπέρ τοῦ ᾽Αρχιεπισκόπου ἡμῶν…» καὶ ποιεῖ τὴν γ´ ῞Υψωσιν. ᾽Ελθὼν πρὸς βοῤῥᾶν (ἀριστερά) ἐκφωνεῖ· «῎Ετι δεόμεθα ὑπέρ ἐλέους, ζωῆς, εἰρήνης, ὑγείας… τῶν ἐνοριτῶν, ἐπιτρόπων, συνδρομητῶν τοῦ ἱεροῦ Ναοῦ τούτου» καὶ ποιεῖ τὴν δ´ ῞Υψωσιν. ᾽Ελθὼν δὲ πάλιν πρὸ τοῦ τρισκελίου καὶ βλέπων πρὸς ἀνατολὰς ἐκφωνεῖ· «῎Ετι δεόμεθα ὑπὲρ πάσης ψυχῆς Χριστιανῶν ᾽Ορθοδόξων, ὑγείας τε καί σωτηρίας καί ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν» καὶ ποιεῖ τὴν ε´ ῞Υψωσιν. Μετὰ τό· «Κύριε, ἐλέησον…» τίθησι τὸν Τίμιον Σταυρὸν καὶ τὸν βασιλικὸν ἐπὶ τοῦ δίσκου. Εἶτα ὁ ῾Ιερεὺς ἤ ὁ ᾽Αρχιερεύς, (ὅστις ἄν ᾖ χοροστατῶν) κατέρχεται τοῦ θρόνου, λαμβάνει ἐκ τοῦ δίσκου τὸν Τίμιον Σταυρὸν μετὰ κλάδων βασιλικοῦ, ὑψώνει τοῦτον καὶ ψάλλει τὸ Κοντάκιον· «῾Ο ὑψωθείς ἐν τῷ Σταυρῷ…». Εἶτα ἀποθέτει αὐτὸν ἐπὶ τοῦ δίσκου, ποιεῖ τρεῖς μετανοίας μετὰ Σταυροῦ, ἀσπάζεται τὸν Τίμιον Σταυρὸν καὶ ψάλλει ἅπαξ· «Τὸν Σταυρὸν Σου προσκυνοῦμεν, Δέσποτα…», ὅπερ ἐπαναλαμβάνει ἀνὰ μίαν καὶ ἑκάτερος τῶν χορῶν καὶ γίνεται ὑπὸ τοῦ λαοῦ ἡ προσκύνησις τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, τῶν Χορῶν ψαλλόντων τὰ ᾽Ιδιόμελα· «Δεῦτε, πιστοί…», κτλ. 

 

Τὸ ἀπολυτίκιον τῆς Ἑορτῆς

Ἦχος α’

  Σῶσον, Κύριε, τὸν λαόν σου, καὶ εὐλόγησον τὴν κληρονομίαν σου, νίκας τοῖς βασιλεῦσι κατὰ βαρβάρων δωρούμενος, καὶ τὸ σὸν φυλάττων, διὰ τοῦ Σταυροῦ σου πολίτευμα.