ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ 1922

Μικρά Ασία Ἰούλιος - Αὔγουστος 1922

Ἰούλιος 1922

Ἡ ἀγωνία τῶν Μικρασιατῶν εἶχε κορυφωθεῖ. Δέν ἀκούγονταν πιά θριαμβευτικές νίκες τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ. Μονάχα θλιβερά μαντάτα ἔφθαναν κάθε τόσο ἀπό το μέτωπο γιά τόν χαμό συμπατριωτῶν τους.

Ἤδη ἀπό τό Μοσχονήσι ἀρκετοί νέοι εἶχαν σκοτωθεῖ καί τούς παρουσίαζαν σάν ἀγνοούμενους. Μεταξύ αὐτῶν ἦταν κι ἕνας βαφτισιμιός τῆς Ἀγγελικῆς, ὁ Στέλιος Ἐμμανουήλ.

Εἰκοσάχρονο λεβεντόπαιδο ὁ Στέλιος, εἶχε τρέξει ἀπό τούς πρώτους νά στρατευθεῖ, γεμάτος ἐνθουσιασμό γιά τή λευτεριά τῆς Πατρίδας του κι ἔφευγε τόσο χαρούμενος, σά νά πήγαινε σέ πανηγύρι! Ἄσβεστα εἶχαν μείνει στή σκέψη τῆς Ἀγγελικῆς τά τελευταῖα λόγια πού τῆς εἶπε σάν τήν ἀποχαιρέτησε φιλώντας της τό χέρι: «Δῶσε μου τήν εὐχή σου, νονούλα μου, νά γυρίσω νικητής. Δέν θέλω νά γυρίσω ντροπιασμένος στήν Πατρίδα».

Εἶχε λάβει μέρος στή μάχη τοῦ Ἀφιόν Καραχισάρ. Ἀπ ̓ ἐκεῖ τῆς εἶχε στείλει τό τελευταῖο γράμμα. Ἀπό τότε δέν ξαναμάθανε νέα του.

«Ἄχ, Στέλιο», ψιθύριζε ἡ Ἀγγελική ἀνάμεσα στά δάκρυά της, «ποιός ξέρει σέ ποιο φαράγγι τῆς Ἀνατολῆς σπαραξαν τ ̓ ἀγρίμια τό κορμί σου...» κι ἔνιωθε τόν πόνο να τῆς τρυπᾶ τήν καρδιά. Μά ἔκανε κουράγιο καί προσπαθοῦσε νά μεταγγίσει τήν ἐλπίδα στήν ἀπελπισμένη μάννα του, τήν ἀγαπημένη της ἐξαδέλφη Ἑλένη, πώς ἴσως ἦταν αἰχμάλωτος καί γύριζε μιά μέρα μετά τή λήξη τοῦ πολέμου.

«Ἄχ, αὐτός ὁ καταραμένος πόλεμος πότε πιά θά τελειώσει;», ἔλεγαν ἀπελπισμένοι οἱ δύστυχοι Μικρασιάτες, πού εἶχαν τόσο πολύ κουραστεῖ ψυχικά ἀπό τή συνεχή ἀγωνία καί τό καρδιοχτύπι γιά τήν ἀναμενόμενη καταιγίδα πού ἔβλεπαν νά καταφθάνει. Ἤδη τά πρῶτα σύννεφα εἶχαν φανεῖ ἀπειλητικά στόν ὁρίζοντα. Οἱ εἰδήσεις ὄχι μόνο ἀπό τό μέτωπο ἦταν ἀπογοητευτικές, ἀλλά κι ἀπό τήν κυβέρνηση τῆς Ἑλλάδας. Ὥς κι ὁ ἕλληνας διοικητής τῆς Σμύρνης, ὁ Στεργιάδης, καθώς μάθαιναν, ὑποστήριζε περισσότερο τούς Τούρκους ἀπό τούς Ἕλληνες. Ἀμέτρητες φορές εἶχε τιμωρήσει Σμυρναίους, γιά ἀσήμαντες αἰτίες, προκειμένου νά μή δυσαρε-στήσει τούς Τούρκους. Καί δημογέροντες ἀκόμα εἶχε χαστουκίσει, γιατί τόλμησαν να διαμαρτυρηθοῦν. Πολλές φορές ἐπίσης εἶχε φερθεῖ μέ τόν πιό ἀπότομο τρόπο προς τόν Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο, γιατί ὁ δίκαιος αὐτός ἱεράρχης ὑποστήριζε τό ποίμνιό του καί κατέκρινε τήν ἄδικη συμπεριφορά τοῦ Στεργιάδη ἀπέναντι στους συμπολίτες του.

Ἐπανειλημμένως –ὅπως ἔλεγαν– οἱ δημογέροντες εἶχαν διαμαρτυρηθεῖ γραπτῶς στήν ἑλληνική Κυβέρνηση, ζητώντας τήν ἀντικατάστασή του, ἀλλά δυστυχῶς δεν εἰσακούστηκαν. Γιατί ὁ Στεργιάδης ἦταν φίλος τῶν Ἄγγλων καί πιστός σ ̓ αὐτούς.

–Γι ̓ αὐτό, ὡς φαίνεται, ἀκολουθεῖ κι αὐτός τήν ἴδια τακτική μέ τούς συμμάχους ἀπέναντί μας... προδοσία κι ἐγκατάλειψη, ἔλεγαν στίς συζητήσεις τους πολλοί ἀπό τούς προεστούς τοῦ Μοσχονησιοῦ καί τ ̓ Ἀιβαλιοῦ, πού παρακολουθοῦσαν ἄγρυπνοι τήν κατάσταση.

–Καταραμένοι νά ̓ναι, κι αὐτός καί οἱ σύμμαχοι κι ἡ Κυβέρνηση τῆς Ἑλλάδας, πού δέν συνθηκολογεῖ μέ τόν Κεμάλ, νά ἡσυχάσουμε ἐπιτέλους.

Ὑπῆρχαν ὅμως καί πολλοί ἐνθουσιώδεις τύποι πού δέν ἀπογοητεύονταν, ἀλλά βαυκαλίζονταν ἀκόμα μέ τή γλυκιά ἐλπίδα τῆς τελικῆς νίκης τῶν Ἑλλήνων

.–Μήν ἀπογοητεύεστε, βρέ παιδιά, ἔλεγαν σ ̓ αὐτούς πού κουνοῦσαν περίλυποι το κεφάλι. Θά διώξουμε τούς Τούρκους στήν Κόκκινη Μηλιά... αὐτό λένε οἱ προφητεῖες.

Ἴσως εἶναι γραφτό νά ἐπαληθευτοῦν στά χρόνια μας...

14 Αὐγούστου 1922

Παραμονή τῆς Παναγίας. Οἱ Μοσχονησιῶτες ἑτοιμάζονταν γιά τό πανηγύρι τῆς Μεγαλόχαρης.

Πολλές Ἀιβαλιώτισσες εἶχαν φθάσει πρό ἡμερῶν γιά νά δεκαπεντίσουν, ὅπως συνήθιζαν νά κάνουν κάθε χρόνο. Ξαφνικά σάν κεραυνός ἔπεσε τό θλιβερό μαντάτο.

Ἔσπασε τό ἑλληνικό μέτωπο!... Ὁ Σαγγάριος ἦταν ὁ τάφος του... Ἐκεῖ θυσιάστηκε ἡ Ἑλλάδα στόν βωμό τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ!

Τά μάτια ὅλων γέμισαν δάκρυα, τά στόματα σίγησαν, τά χαμόγελα ἔσβησαν, στα χείλη ὁ πόνος στάλαξε φαρμάκι πικρό. Ὥς κι ἡ καμπάνα ἀκόμα τῆς ἐκκλησιᾶς, σάν χτύπησε γιά τόν ἑσπερινό, λές κι ἔμοιαζε μέ πονεμένη κραυγή πού σήμαινε κάποιον αἰώνιο χωρισμό.

Γονατιστές οἱ γυναῖκες μπροστά στήν θαυματουργή εἰκόνα τῆς Παναγιᾶς ζητοῦσαν τήν προστασία της. Μά τ ̓ ἅγιο βλέμμα, καθώς ἔλεγαν, τούς φάνηκε πώς ἦταν δακρυσμένο. Ἀπό στόμα σέ στόμα διαδόθηκε σ ̓ ὅλο τό Μοσχονήσι: «Ἡ Παναγία κλαίει!

Θεέ μου, τί συμφορά μᾶς περιμένει ἄραγε; Πρέπει νά φύγουμε γιά νά σωθοῦμε». Τό πανηγύρι ἔγινε μέσα στή θλίψη καί τήν κατήφεια.

[...]

Ἀπελπισμένοι καί ἀγνώριστοι ἀπό τήν ψυχική καί σωματική ταλαιπωρία, ἄρχισαν νά φθάνουν ἀπό τό μέτωπο οἱ πρῶτοι στρατιῶτες στό Μοσχονήσι καί τ ̓ Ἀιβαλί.

–Φύγετε, φύγετε ὅσο πιό γρήγορα μπορεῖτε γιά νά σωθεῖτε, λένε στόν τρομοκρατημένο πληθυσμό. Οἱ Τοῦρκοι κατεβαίνουν σά λυσσασμένα θεριά... σφάζουν, ρημάζουν, καίγουν. Τό σύνθημά τους εἶναι ἡ ἐξόντωση τῶν Γκιαούρηδων.

*Ἀποσπάσματα ἀπό τό ἀπομνημονευματικό ἔργο τῆς Βασιλικῆς Ράλλη, Πατρίδα ἀξέχαστη, Μικρά Ἀσία, Ἀθήνα: Ἄθως 2014, σ. 141-146

 

Αναδημοσίευση από το Περιοδικό «Εφημέριος» Τεύχος Ιουλίου – Αυγούστου 2022

 

ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ 1922

  Σήμερα, 100 χρόνια μετά μπορούμε να πούμε με απόλυτη βεβαιότητα ότι η μικρασιατικη καταστροφη υπήρξε η μεγαλύτερη τραγωδία στην ιστορία του ελληνικού έθνους, καθώς για πρώτη φορά ο ελληνικός κόσμος περιορίστηκε στα γεωγραφικά όρια του στενού ελλαδικού χώρου.

  Ωστόσο παραμένουν ακόμα πολλές λευκές σελίδες καθώς η χώρα μας αποσιώπησε για πολλά χρόνια την προσφυγική της ταυτότητα, δεν υπάρχει ενιαίο αφήγημα και  παρατηρείται το παράδοξο φαινόμενο ιστορικοί να γράφουν και να ερμηνεύουν τα γεγονότα μέσα από την πολιτική τους ταυτότητα  δημιουργώντας έτσι μια σύγχιση και την συνέχεια ενός ιδιότυπου διχασμού.

  Η Μικρασιατική Καταστροφή, γράφει ο Ακαδημαϊκός Διονύσιος Ζακυθινός, «υπήρξεν η τελευταία φάσις του υπερποντίου Ελληνισμού. Υπό τα ερείπιά της ετάφησαν αι Ιωνικαί και Ποντιακαί αποικίαι, αι κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το μέγα εκπολιτιστικόν έργοv του Βυζαντίου, η θαυμασία αντίστασις και το αφανές κατόρθωμα των Ελλήνων της Τουρκοκρατίας.

Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΜΕ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ

  Με τον όρο μικρασιατική καταστροφή περιγράφεται περισσότερο η τελευταία φάση της Μικρασιατικής εκστρατείας, δηλαδή το τέλος του “ελληνοτουρκικού πολέμου του 1919-22”. Η φυγή από την Τουρκία της ελληνικής διοίκησης, που είχε εγκατασταθεί στα δυτικά μικρασιατικά παράλια, στη Σμύρνη, κατά τη Συνθήκη των Σεβρών, (αμέσως μετά την ανακωχή του Μούδρου 1919). Όπως και η σχεδόν άτακτη υποχώρηση του ελληνικού στρατού μετά την κατάρρευση του μετώπου.

  Αλλά και η γενικευμένη πλέον εκδίωξη  τους ελληνικού πληθυσμού από τη Μικρά Ασία, που είχε όμως ξεκινήσει πολύ νωρίτερα (1914)  και που είχε διακοπεί με την “ανακωχή του Μούδρου”.

  Τα γεγονότα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα, μετά τη Καταστροφή της Σμύρνης (14 Σεπτεμβρίου 1922) και της Ανακωχής των Μουδανιών, την εκκένωση της χερσονήσου της Καλλίπολης (στις 11 Νοεμβρίου) από το εκεί ελληνικό στοιχείο, με την “υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών”.  Η ανταλλαγή ακολούθησε στη συνέχεια, μέχρι το 1924, απ΄ όλη τη Μικρά Ασία και τον ερχομό 1,5 εκατομμυρίων ελλήνων προσφύγων στην Ελλάδα, να επιφέρουν την τελεία καταστροφή του Θρακικού και Μικρασιατικού Ελληνισμού.

  Ο πλήρης απολογισμός της καταστροφής αυτής που συντελέσθηκε ιστορικά σε δύο περιόδους,  1914-1918 και 1920-1924 είναι πράγματι πολύ δύσκολος.

  Οι αρπαγές και οι λεηλασίες σπιτιών και περιουσιών, οι γεωργικές και κτηνοτροφικές καταστροφές, το γκρέμισμα σχολείων, ναών και άλλων ευαγών ιδρυμάτων, η χρεοκοπία και καταστροφή βιοτεχνικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων με τον παράλληλο ευτελισμό κάθε ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

  Περιλαμβάνονται μαρτυρικοί βασανισμοί αιχμαλώτων, βιασμοί και ηθική οδύνη υπό το κλίμα του τρόμου και της απειλής του θανάτου, αλλά και οι ατέλειωτες πορείες αιχμαλώτων, στα περιώνυμα “τάγματα εργασίας”, με άγνωστο αριθμό ανθρώπων που χάθηκαν σ΄ αυτά. Οι σφαγές, οι θηριωδίες μέχρι και οι εκτελέσεις επί των αποφάσεων των τουρκικών δικαστηρίων της “Ανεξαρτησίας” δεν έχουν μέχρι σήμερα ερευνηθεί πλήρως.

 

 Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ

  Η καταστροφή της  Σμύρνης μετά την φωτιά που κατέστρεψε μόνο την Ελληνική και Αρμενική συνοικία στις 14 Σεπτεμβρίου 1922, ήταν το τέλος της ελληνικής τραγωδίας.

  Αποτέλεσμα: 25.000 νεκροί και τραυματίες στρατιώτες. Πάνω από 1.500.000 Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες των προγόνων τους και να έρθουν σαν πρόσφυγες στην Ελλάδα, αφήνοντας πίσω τους πάνω από 800.000 νεκρούς. Οι περισσότεροι που ήρθαν ήταν ηλικιωμένοι, γυναίκες και ορφανά καθώς οι άνδρες ηλικίας 18-45 ετών με απόφαση των Τούρκων εμειναν πίσω και στάλθηκαν σε πορείες θανάτου.

  Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος με το υπόμνημά του στη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης του Παρισιού, στη Μικρά Ασία ζούσαν 1.694.000 Έλληνες. Στη Θράκη και την περιοχή της Κωνσταντινούπολης 731.000. Στην περιοχή της Τραπεζούντας 350.000 και στα Αδανα 70.000.

  Σύνολο 2.845.000 Έλληνες που αποτελούσαν το 20% του πληθυσμού της περιοχής που κυριαρχούσε οικονομικά, είχε δε καταφέρει να διατηρήσει την πολιτιστική του κληρονομιά παρ’ ότι αποτελούσε μειονότητα σε εχθρικό περιβάλλον.

  Ξεριζωμένοι από τον τόπο τους χρειάστηκαν τουλάχιστον μια γενιά (τη δεύτερη) για να μπορέσουν να ξαναδημιουργήσουν σπίτια, νέους δεσμούς και επιρροή μέχρι την ενσωμάτωση τους στη σημερινή Ελλάδα.

14 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ ΗΜΕΡΑ ΕΘΝΙΚΗ ΜΝΗΜΗΣ

  Σύμφωνα με το Νόμο 2645 /ΦΕΚ 234/1998 καθιερώθηκε η 14η Σεπτεμβρίου ως ημέρα τιμής και μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το τουρκικό κράτος και έχει καθοριστεί με κάθε λεπτομέρεια το περιεχόμενο και ο τρόπος οργάνωσης των εκδηλώσεων για την ημέρα αυτή, ύστερα από γνώμη της Ομοσπονδίας Προσφυγικών Σωματείων Ελλάδος (ΟΠΣΕ).

   Στόχος των εκδηλώσεων αυτών δεν είναι και δεν πρέπει να είναι η καλλιέργεια αισθημάτων μίσους και εκδικητικότητας προς τους γείτονες μας Τούρκους. Οφείλουμε να ενημερώσουμε και να διδάξουμε, τόσο την ελληνική, όσο και την τουρκική νέα γενιά για τα λάθη του παρελθόντος, ούτως ώστε αυτά να μην επαναληφθούν στο εγγύς μέλλον από τους ίδιους. Έχουμε ευθύνη να τους μιλήσουμε για τις τραγικές συνέπειες ενός πολέμου και κυρίως για τα αγαθά της ειρήνης για την επικράτηση της οποίας πρέπει να αγωνίζονται στη ζωή τους.

 

https://mikrasiatis.gr/mikrasiatiki-katastrofi-1922/

 

 

 

 

Επιστήμες / Ιστορία
Ηλίας Κοτρίδης, Αντισυνταγματάρχης ε.α.